📚 FAQ: Wszystko, co musisz wiedzieć o owocu gac (Momordica cochinchinensis)

🍈 Co to jest gac?

Gac, znany również jako owoc smoczyńca siejącego (Momordica cochinchinensis), to tropikalny owoc uprawiany głównie w Azji Południowo-Wschodniej – przede wszystkim w Wietnamie, Tajlandii, Chinach i Indiach. Znany jest z niezwykle intensywnego koloru miąższu (pomarańczowo-czerwonego) oraz wysokiej zawartości beta-karotenu i likopenu. W tradycyjnej medycynie azjatyckiej był używany od wieków, głównie do leczenia chorób oczu, skóry i na wzmocnienie odporności.

🛍 Najpopularniejsze rodzaje gac w handlu

Na polskim rynku gac najczęściej spotykany jest w formie:

• 🧃 Sok Gac 100% – produkowany głównie w Wietnamie (m.in. marki GacLife, Vinaga Gac)
• 🧴 Olej z miąższu gac – np. marki BioAsia, używany jako suplement
• 🍯 Gac w proszku lub jako dodatek do superfood blendów
• 🥫 Przetwory: pasty lub purée gac – dostępne w specjalistycznych sklepach orientalnych
• 🍬 Kapsułki i suplementy diety z gac – zawierające skoncentrowany likopen, beta-karoten i witaminy

👩‍🔬 Jakie substancje i witaminy zawiera gac?

Gac to prawdziwa bomba odżywcza. Oto najważniejsze składniki:

• 🧡 Beta-karoten (prowitaminy A) – działa jako silny przeciwutleniacz, wspiera zdrowie oczu, skóry i układu odpornościowego.
• ❤️ Likopen – znany z właściwości antynowotworowych, chroni przed stresem oksydacyjnym, korzystnie wpływa na serce.
• 💊 Witamina E – wspomaga regenerację skóry, redukuje stany zapalne, działa przeciwstarzeniowo.
• 💪 Kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 – korzystne dla pracy serca i układu nerwowego.
• 🧠 Luteina i zeaksantyna – wspierają zdrowie plamki żółtej w oku, zapobiegają zwyrodnieniu siatkówki.
• ⛑ Cynk i żelazo – wspomagają odporność, produkcję czerwonych krwinek, poprawiają koncentrację.

📊 Składniki i wartości odżywcze (na 100g produktu)

• Energia: 72 kcal
• Białko: 2.1 g
• Tłuszcz: 3.5 g (z czego 1.6 g nasycony)
• Węglowodany: 11 g
• Błonnik: 2.2 g
• Beta-karoten: 10 mg (ponad 500% RWS witaminy A)
• Likopen: 7–10 mg
• Witamina E (α-tokoferol): 2.5 mg (25% RWS)
• Witamina C: 35 mg (43% RWS)
• Żelazo: 2.8 mg (20% RWS)
• Cynk: 1.2 mg (12% RWS)
• Omega-6: 0.9 g; Omega-3: 0.2 g
• Indeks glikemiczny (IG): niski (ok. 30)

📍 Występowanie gac na świecie i import do Polski

Gac rośnie dziko i jest uprawiany głównie w:

• 🇻🇳 Wietnam (największy eksporter Gac)
• 🇹🇭 Tajlandia
• 🇲🇲 Mjanma
• 🇨🇳 Południowe Chiny
• 🇮🇳 Indie

Do Polski gac trafia głównie z Wietnamu i Tajlandii poprzez importerów specjalistycznych produktów azjatyckich. Dostępny bywa również poprzez e-commerce i sklepy z superfoods.

🌱 Uprawa gac w Polsce

Gac to roślina ciepłolubna o pnącym charakterze. W naturalnych warunkach osiąga 5–10 metrów długości.

🧤 Czy można jeść gac na surowo?

Tak, miąższ gac można spożywać na surowo, ale tylko część jadalną – pomarańczową otulinę nasion (arillusa). Nasiona nie są przeznaczone do spożycia. Owoc powinien być w pełni dojrzały – niedojrzałe owoce są gorzkie i mogą zawierać toksyny (np. momordycynę – podobną do tej występującej w gorzkim melonku).

📅 Kiedy sadzić i zbierać gac?

• Siew w Polsce możliwy tylko w szklarni lub ogrzewanym inspekcie – w kwietniu
• Wymaga podparcia (można prowadzić jak winorośl)
• Kwitnie od lipca do września
• Zbiory: wrzesień–październik
• Dojrzewa ok. 20 tygodni po kwitnieniu
• Przechowywanie: do 7 dni świeży owoc, do 12 miesięcy przetwory

🍯 Popularne przetwory z gac

• Pasta gac – do zup, noodli, sosów (zwłaszcza kuchnia wietnamska)
• Gac olej (do sałatek, smoothie)
• Purée – jako składnik deserów, koktajli, lodów, dressingów
• Gac w kapsułkach – dodatek funkcjonalny jako suplement
• Gac w fermentacji – stosowany w kuchni japońskiej jako kiszonka

🍽 Do czego pasuje gac? Przykłady:

• 🥣 Zupy i curry – np. zupa gac z mlekiem kokosowym
• 🥗 Sałatki z mango i miąższem gac
• 🍨 Lody i sorbety z gac
• 🥤 Smoothie z gac, bananem i szpinakiem
• 🍛 Ryż glutinowy z gac (xôi gấc) – tradycyjne danie wietnamskie weselne

🍜 Popularne dania z gac na świecie

🇻🇳 Xôi Gấc (Wietnam): kleisty ryż gotowany z miąższem gac i mleczkiem kokosowym. Kolor czerwony symbolizuje szczęście i dobrobyt, dlatego podawany jest na weselach i Nowy Rok.

Składniki:

• 2 szklanki ryżu glutinowego, moczonego przez noc
• 3 łyżki miąższu gac
• 1/4 szklanki mleka kokosowego
• 1 łyżka cukru i 1/4 łyżeczki soli

🌟 Sekrety kulinarne przy gotowaniu z gac

• Dodając gac do potraw, mieszaj z tłuszczem (np. olej kokosowy), aby zwiększyć przyswajalność likopenu i beta-karotenu
• Połącz gac z cytrusami (np. limonką) – kwaśne środowisko wydobywa kolor
• W smoothie użyj mrożonego miąższu gac dla lepszej konsystencji
• Miąższ gac miksuj z awokado i jogurtem – uzyskasz kremowy dip typu superfood

🤔 Ciekawostki i ostrzeżenia

• 🍹 Gac nazywany bywa „owocem na oczy”, ponieważ zawiera rekordową ilość beta-karotenu – nawet 10 razy więcej niż marchewka!
• 🌱 Roślina gac jest dioiczna – trzeba mieć osobne rośliny męskie i żeńskie, aby uzyskać owoce
• ⚠️ Gac nie zawiera naturalnych cukrów – ma niski IG, idealny dla diabetyków
• 🧪 Może zawierać lekko toksyczną momordycynę przy niedojrzałym spożyciu – zawsze jedz tylko dojrzałe owoce!

📌 Czy gac jest alergenem?

Nie uznaje się miąższu gac za silny alergen, jednak literatura medyczna na ten temat jest uboga. Osobom z alergiami pokarmowymi zaleca się ostrożność przy pierwszym spożyciu.

📆 Kiedy sezon na gac? Ceny

• Importowane gac dostępne są w Polsce głównie od października do lutego
• Najniższe ceny: listopad–styczeń (średnio 60–80 zł/kg miąższu)
• Najwyższe ceny: wrzesień–październik (do 120 zł/kg ze względu na ograniczoną dostępność)

📌 Kupuj najtaniej podczas głównego sezonu eksportu z Wietnamu – w listopadzie i grudniu.

📋 Podsumowanie

Gac to egzotyczny owoc o niesamowitych właściwościach zdrowotnych i kulinarnych. Wyróżnia się wyjątkową zawartością beta-karotenu i likopenu, co czyni go idealnym składnikiem dla osób dbających o wzrok, serce i zdrową skórę. Dostępny w Polsce głównie jako sok, olej lub purée, świetnie komponuje się z potrawami azjatyckimi, sałatkami, deserami i smoothie. Choć uprawa w Polsce jest ograniczona do szklarni, coraz częściej trafia do naszych kuchni jako trend superfood.

📚 Źródła

• Bhattarai, N., & Nguyen, M. L. (2018). Nutritional composition of Gac fruit (Momordica cochinchinensis) and its potential use as functional food. Functional Foods in Health and Disease.
• Vuong, L. T., & King, J. C. (2003). A method of preserving and testing the bioavailability of beta-carotene in gac fruit. Journal of Nutrition.
• Mahattanatawee, K. et al. (2004). Antioxidant properties of Thai fruits. Food Chemistry.
• USDA Food Data Central, 2023
• Vietnam Fruit and Vegetable Association, 2022

🥄 Spróbuj dodać gac do swojego menu i ciesz się smakiem Azji i dobroczynnym działaniem tej wyjątkowej rośliny!